Dont believe in Luck

By: Bikal Dhungel

भाग्यमा भन्दा कर्ममा विश्वास गर्ने गरौँ । कसैले ' तिमि त कस्तो लक्की, यो मान्छे, त्यो मान्छे, फलानोको छोरो त लक्की भन्यो कि रिस उठ्छ । चिठ्ठा पर्नु लक हो, डीभी परेर अमेरिका जान पाउनु लक हो, फिल्ममा सुनिल शेट्टी ले जस्तो गोलि खाएर पनि बाच्नु लक हो । तर हाड खियाएर, दिमाग खियाएर, बाउन्न घुस्सा तिर्पन्न ठक्कर खाएर पाएको सफलता लक हैन।मान्छेले अरुले गरेको दुख देख्दैन, सफलता वा असफलता मात्र देख्छ। " हॆहॆहॆहॆहॆहॆ, साथिहरुको लागि यो हात सलाम हो, दुस्मनको लागि फलाम हो " भनेको कडा डाइलग देख्छ, तर त्यो सुटिङ्ग गर्दा , क्यामरा म्यान ले कट र एक्सन भन्दा राजेश हमालले तेही कुरा १३४ चोटी भन्नु परेको कुरा देख्दैन । अनि सिधै क्या लक्की, फिल्म त हिट भयो भन्छ। अर्काको मेहेनत र परिश्रम लाइ लक को ट्याग लगाइदियेर पन्छिन खोज्छ । आसिर्बाद दिदा पनि "भाग्यमानी भएस" भनेर दीइन्छ, कर्मशिल भएस भनेर दीइन्न । कर्म गर्ने, दुख गर्ने सबै सफल हुदैनन् तर बिना दुख र कर्म कमै मात्र सफल हुन्छन। भाग्यमा विश्वास गर्ने संस्कृति बन्द गर्नु पर्छ, संसारको सबै भन्दा धनि मान्छेको छोरा छोरि भएर जन्मने बिल गेट्सका सन्तानले पनि उसको १% सम्पति मात्र पाउछन् किनकि ९९% सम्पति उसले सिक्षा, स्वास्थ र अन्य कुराको लागि बिस्व भरि डोनेट गरेको छ। र उसको छोरा छोरीले पनि कर्म नै गर्नु पर्छ। भाग्यले साथ दिन्छ कि भनेर ढुकेर बस्नु सट्टा कर्म गर्दै जाउँ र कसैलाई आसिर्बाद दिदा भाग्यमानी भएस भनेर हैन, भाग्यमा विश्वास नगरेस, कर्ममा गरेस भनेर दिउँ है ?

We need collective well-being, not only growth

By: Bikal Dhungel

हामीलाई आर्थिक वृद्धि भन्दा पनि समृद्धि चाहिएको छ। आर्थिक वृद्धिले एउटा पाटो मात्र हेरेको हुन्छ भने समृद्धिले समग्र बिकाश झल्काउछ, जस्तै स्वास्थ, बाताबरण, सामाजिक सुरक्षा, सान्ति, सीक्षा, मानब अधिकार यित्यादी। जीडीपी (GDP) नै सबै थोक हैन भनेर नोबेल पुरस्कार बिजयी अर्थासस्त्री हरुले पनि स्विकारी सकेका छन् र आजको प्रमुख जोड अमार्त्य सेनको ह्युम्यान डेभलपमेन्ट इन्डेक्स (HDI) मा हुनु पर्छ । तेस्मा पनि समयको माग अनुसार थप अरु index हरु थपिदै जानु पर्छ । बिगत २० बर्समा नेपालीको औसत आय ( पर क्यापिटा इन्कम ) करिब तिन गुनाले बढेको छ , तर अरु सुचाङ्क हेर्दा बाताबरणमा क्षति धेरै बढेको छ, तेस्ले ल्याउने स्वास्थमा असर over propotionally बढेको छ, महंगी तेही अनुसार बढेको छ | परिबर्तनसिल जब मार्केट र जिबनसैलीको कारणले Sedentary Lifestyle र तेस बाट हुने non-communicable diseases हरुको prevalence बढेको छ, असमानता बढेको छ। मतलब, मान्छे हरु संग पैसा त धेरै छ तर फोहोर बाताबरण, खराव स्वास्थ स्थिति, सामाजिक समस्या धेरै भएको हुदा आर्थिक वृद्धिले खासै सकारात्मक असर पारेको छैन। सबै समस्याको कारण आर्थिक वृद्धि हैन तर आर्थिक वृद्धि गर्ने निहुमा बाताबरण बिनास गर्नु , स्वास्थ प्रतिको असर नकार्नु चै राम्रो हैन।

अर्थसास्त्रमा एउटा Kuznets Curve भन्ने सुचाङ्क छ, तेस्ले भन्छ " आर्थिक वृद्धि हुदै गर्दा सुरुमा असमानता, बाताबरणमा हानि धेरै हुन्छ तर देश अति बिकसित भएपछि त्यो घट्दै जान्छ किनकि मान्छे हरु स्वास्थ र बाताबरण प्रति सचेत हुन्छन" तर आज यो सिद्दान्त ढुसी परिसकेको छ, प्रकिर्ती लाइ बिनास गरेर मात्र बिकाश हुन्छ भन्ने हैन, Green Development/Sustainable Development पनि सम्भब छ, एसका कयौ उदाहरण छन्, र यो कुरा नया पनि हैन। आज हामीले १९सौ सताब्दीको Economic Theory हरु फलो गर्नु उचित हुदैन, २१सौ सताब्दी लाइ उचित कुरा सोच्नु जरुरि छ. We need Economics for 21st Century.

आजको आवस्यकता इन्क्लुसिभ बिकाश (Inclusive Development) हो, दिगो विकास ( Sustainable Development ) हो । जनताले पैसा/धन ( अर्थ ) को बुझाइ बदल्नु आवस्यक छ, आजको धन व्यक्तिगत हिसाबमा Human Capital, Social Capital, Good Health, Wisdom, Inter-Personal Skills, General Knowledge, Emotional Intelligence, Critical Thinking Skills यित्यादी हो भने सामाजिक हिसाबमा Good Environment, Good Healthcare System, Inclusive Society, Green Cities, Citizen Engagement, Social Peace, Economic Sustainability, Scientific and Humanitarian rules and system यित्यादी हो |

व्यक्तिले समाज बनाउछ, समाज बने देश बन्छ, देस बनाउनको लागि माथि उल्लेख तत्व हरु आवस्यक छन् | राज्यको काम बाताबरण सुधार्ने, स्वास्थ स्थिति सुधार्नु, असमानता कम गर्नु, जातिय, क्षेत्रिय, बर्गीय र लैंगिक भेदभाब हटाउनु र समग्र बिकासमा जोड दिनु हो । मन्त्रि आफै टाई सुट, माला, क्यामराम्यान सहित कुच्चो लिएर बागमती सफा गर्न जाने हैन, नीति बनाउने हो, प्रबिधि भित्र्याउन पहल गर्ने हो । वर्ष भरि आफै फोहोर गरेर एकदिन तेसो गर्नु सस्तो लोकप्रियता मात्र हो । विदेश बाट सिक्नुस, सिंगापुर, लण्डन, भ्यानक्युभर यित्यादी सहरलाई कसरि एउटा National Park सर बनाउने, कसरि बस्न लायक बनाउने, कसरि Green, Recreational बनाउने भन्ने दौड चलिरहेको छ | सिंगापुर उपचार गराउन जादा एकचोटी हेर्नु पर्यो, अमेरिका जादा नेपालीहरु भाको ठाउँमा जादै भोज भत्तेरमा ब्यस्त हुने मात्रै हैन, सिलिकन भ्याली जानुस, उनीहरुको कुरा सुन्नुस अनि नेपालमा लागु गर्ने प्रयत्न गर्नुस । पैसा छ भन्दैमा विदेशमा उपचार गराउन जान त मिल्छ तर प्रदुसित बाताबरणले बिरामी हुदा पैसा लिएर तपाइको सट्टा बिरामी भैदिने मान्छे किन्न मिल्दैन ।

४० लाख भन्दा बढी बिदेसमा भएका नेपालीको रेमिटेन्सले औसत आय त बढाउछ तर नेपाल भित्रको बढ्दो आर्थिक गतिविधिले ल्याएको बायु प्रदुसन कन्ट्रोल गर्न नसक्दा, असमानता घटाउन नसक्दा, सामाजिक समस्या सुझाउन नसक्दा हुने हानि भने रेमिटेन्सले सुल्झाउन सक्दैन, बिदेसिले पनि गरिदिदैनन, यो आफै सुल्झाउनु पर्छ ।जलबायु परिबर्तनको प्रमुख सिकार पनि हामि नै हो, बर्सौ आउने बाढी, बेलामा नपर्ने पानि, सुक्खा लाग्नु, त्यो सबै येस्कै प्रतिफल हो । कसले कति फोहोर गरे भनेर आरोप लाउदै बस्नु सट्टा आफुले के गर्न सकिन्छ भन्ने सोच्नु बुद्धिमानी हुन्छ । र सामाजिक समस्याका मामिलामा पनि यी कुरा लागु हुन्छन । जहाँ फोहोर हुन्छ, त्यहाँ झिंगा भनकिन्छ, जहाँ झिंगा भंकिंचा, त्यहाँ रोग फैलिन्छ ।जहाँ असमानता छ, थिचोमिचो छ, भेदभाब छ, त्यहाँ द्वन्द हुन्छ । भबिस्यका द्वन्द हरु रोक्न अहिले नै गृहकार्य गर्नु पर्छ । तेसैले, आर्थिक वृद्धिमा जोड दिनुस तर अरुमा बिजोड नदिनुस्, समग्र समृद्धिको नारा बनाउनुस । स्वच्छ हावा, सफा पानि पछि साइकलको प्रयोगमा जोड दिनुस, हरिया पार्क बनाउनुस, सोसल रिक्रियसनल ठाउँ निर्माण गर्नुस, पैदल मार्ग हरु बनाउनुस , सुरक्षित सहर बनाउन प्रयत्न गर्नुस, खेलकुदको लागि ठाउँ बनाउनुस, जनतालाई physically active हुनको लागि infra-structure तयार गर्नुस, इनोभेसन सेन्टर को परिकल्पना र निर्माण गर्नुस, सार्बजनिक सबारी साधन को प्रयोगमा जोड दिनुस , भन्ने बेलामा " हाम्रो देश प्रकृतिको बरदान, गौरीशंकर हिमाल हाम्रो, झ्यामोलोंग्मा हाम्रो भन्ने तर काठमाडौँमा हिड्दा चै बुर्का र सर्जरी मास्क लाएर हिड्नु पर्ने ?

सफल सहर र देस हरुले केके गरिरहेका छन् त्यहाँ बाट सिक्नुस । आर्थिक वृद्धि २-४ जाना लाइ आएर हुदैन, collective समृद्धि आउनु पर्छ ।

Education for Today

By: Bikal Dhungel

पछिल्लो खोज अनुसार यूरोपमा अहिलेनै करिब ८०% मान्छे आफुले अध्यन गरेको भन्दा भिन्न क्षेत्रमा कार्यरत छन्। एसको एउटा कारण, पुरानो शीक्षा नीति र परिबर्तनशील job मार्केट। समयको माग अनुसार शीक्षा नीति परिबर्तन नगर्दा धेरै मान्छेको सैक्षिक योग्यता बेक्कार हुन जान्छ । आज सैक्षिक योग्यता भन्दा बिसयबस्तुमा दक्षता महत्वपुर्ण छ। अर्को एक खोजका अनुसार, अबको १० वर्षमा ५०% jobs अटोमेटाईज हुनेछन्, मतलब मान्छेले गर्ने काम मेसिनले गर्नेछ, एसका उदाहरण, ड्राइभर बिना चल्ने गाडी, वेटरको काम गर्ने रोबोट, खोजमुलक कार्यमा सहयोग गर्ने सफ्टवेर यित्यादी हुन्। एसका साथै, आज बिज्ञान प्रबिधि धेरै अगाडी बढीसकेको छ। इन्टरनेटको तिब्र बिकाश र तेसमार्फत कलेक्ट भएका बिग डाटा को सहयोगले अन्य खोजमुलक काम गर्ने टेक्नोलोजीको बिकाश गर्न मद्दत पुगेको छ। स्मार्ट एल्गोरिदमस् को प्रयोगले मेसिन लर्निङ्ग, आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको बिकाश भएको छ। मेसिनले पनि मान्छे जस्तै नया कुरा सिक्न सक्ने भएका छन् । गुगलको डिप ब्लु कम्प्युटर ले बिस्व चेस च्याम्पियन ग्यारी कास्पारोभ लाइ हराउन सफल भयो, एप्पल को होम किट द्वारा घरको पर्दा लगाउने देखि बत्ति बाल्ने, निभाउने गर्न सकिन्छ । स्वास्थ क्षेत्रमा मात्र हेर्ने हो भने 3D Printing, Tissue Engineering, Portable Diagnostics, Digital Tatoos जस्ता कुराको बिकाश हुनुका साथै एसले थप अरु अविस्कार गर्न मद्दत गरेको छ। छिटो भन्दा छिटो परिबर्तनसिल समयले गर्दा Life-long Learning आजको अत्याबस्यक कुरा हो। परिबर्तित समय संग आफु परिबर्तन हुने, आफुले सिकेको कुरा पनि अपडेट गर्दै लैजाने र अन्य क्षेत्रको बिकाश संग आफु एडप्ट हुनु अनिबार्य छ। नेपालका एक जाना शीक्षाविद भिम उपाध्यायले केहि समय अगाडी लेख्नु भएको थियो " आज नेपालको सरकारी क्याम्पसको पढाइ बेरोजगार अल्मल्याउने बाटो मात्र हो, त्यहाको सर्टिफिकेट बिदेशमा आची पुछ्न पनि काम लाग्दैन .." । यो कुरामा सत्यता छ, त्यो किन भयो भन्दा १०० वर्ष अगाडिका कुरा समेटेको, ५० वर्ष अगाडिको पाठ्यक्रम लाइ निरन्तरता दिरहनु, आजको माग केहो, आजको बिकाश केहो त्यो अध्यन नगर्नु यित्यादी हो । जब सम्म त्यहाँ सोचिन्न, पढाईको कुनै अर्थ हुदैन, त्यो बेरोजगार हरुलाई २-४ वर्ष अल्मल्याउने बाटो मात्र हो। आजको शीक्षा नीतिको प्रमुख जोड Universal Skills मा हुनु पर्छ, माने, जुन सुकै बिषयमा होस्, सिकेको कुरा जता पनि लागु गर्न सकियोस, घोकन्ते बिद्या बाट आफै सोच्न सक्ने सिप सिकाइयोस, सिकेको कुरा " हस हजुर " मात्रै भनेर बस्ने हैन कि, तेस्माथी पनि प्रस्न गर्न सिकाइयोस र सबै भन्दा महत्वपुर्ण कुरा , " मैले सिकेको कुरा गलत पनि हुन सक्छ, यो गल्ति हो भनेर पछि थाहा हुन सक्छ, बिज्ञानले एसको ठिक उल्टो कुरा सत्य हो भनेर पत्ता लगाउन सक्छ, यो कुरा लेख्ने मान्छेले आफै पनि गलत हुन सक्छ यित्यादी, " भन्ने सबैले दिमागमा राखून । साथ साथै, बिज्ञान, मानोबिज्ञान, शीक्षा, व्यवस्थापन सबै क्षेत्रमा भएको बिकाश र तथ्य लाइ पाठ्यक्रममा हाल्न ढिला नगरियोस | 

बिद्यार्थी हरुलाई जति सक्दो छिटो Augmented Reality, Virtual Reality, Robotics, Artificial Intelligence, Nano Technology, Smart Algorithms, Automation, Critical Thinking, Networking, Creativity बारे बुझाइयोस | जति चाडै गर्यो, तेती फाइदा। हरेक व्यक्ति आफ्नै आफ्नै कला लिएर जन्मेको हुन्छ, त्यो कलाले धेरै माथि उढेर संसार लाइ नियाल्न सक्ने क्षमता हुदा हुदै पनि गलत शीक्षा र नीतिले बेलैमा उसको प्वाँख काटीदिदा त्यो कला कहिले पनि बाहिर आउन सक्दैन | भबिस्यका महान बैज्ञानिक, राम्रा नेता र अरु क्षमतावान व्यक्ति हरु हामि माझ नै हुन सक्छन, सृफ उचित शीक्षा दिएर मौका दिनु पर्यो, उनीहरु बाहिर आउनेछन् ...... भन्दा कसो होला ?